Περσεφόνη

Χθόνια θεότητα των αρχαίων Ελλήνων. Είναι βασίλισσα του Κάτω κόσμου, πλάι στον σύζυγό της Άδη, και παράλληλα αγροτική θεότητα, κόρη της Δήμητρας, αναφερόμενη με την ιδιότητα αυτή ως Κόρη· μαζί με τη μητέρα της αποτελεί αδιαίρετη δυάδα. Ως προστάτιδα της γεωργίας, λατρευόταν ιδιαίτερα, κυρίως στις αγροτικές περιοχές της Ελλάδας: Αρκαδία, Μεσσηνία, Λακωνία, Άργος, Κορινθία, Βοιωτία, Θεσσαλία. Περίφημη ήταν η λατρεία της Π. και της Δήμητρας στην Ελευσίνα. Στις γενεαλογίες, η χθόνια Π. εμφανίζεται ως κόρη της Δήμητρας Ερινύος (θεότητας τιμωρού, μιας από τις όψεις της Δήμητρας) και του Ποσειδώνα ή κόρη της Στυγός. Ως θεά της βλάστησης, η Π. θεωρούταν κόρη της Δήμητρας και του Δία. Οι δύο χαρακτήρες της θεάς συναντώνται στον μύθο της αρπαγής της νεαρής Π. από τον Πλούτωνα, τον θεό του Άδη: η Δήμητρα, οργισμένη για την αρπαγή, αρνήθηκε να επιτρέψει να μεγαλώσουν τα σπαρτά, έως ότου ο Δίας πέτυχε μια συμφωνία μεταξύ Δήμητρας και Πλούτωνα: η Π. θα περνούσε στον Άδη τους χειμερινούς μήνες (τη νεκρή εποχή από γεωργική άποψη) και τον υπόλοιπο χρόνο με τη μητέρα της. Πολλοί τόποι λατρείας της Π. ταυτίστηκαν με το μέρος όπου έγινε η αρπαγή (Ελευσίνα, Ερμιόνη, Κνωσός κ.ά.). Οι γιορτές προς τιμήν της Π. είναι γενικά κοινές με της Δήμητρας· ιδιαίτερα οι γάμοι της Π. με τον Πλούτωνα γιορτάζονταν στις θεογαμίεςκαι στα ανακαλυπτήρια. Οι αγροτικές αυτές γιορτές σημείωναν το τέλος του καλοκαιριού, με τη συγκομιδή τωνσπαρτών, και την αρχή της χειμερινής περιόδου, κατά την οποία η Π. κατέβαινε στον Άδη. Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα χαρακτηριστικό αρχαίο θέμα στη γλυπτική.

* * *

και Περσεφόνεια και Πηριφόνα και Πηρεφόνεια και Φερσεφόνη και Φερσεφονείη και Περσέφασσα και Φερσέφασσα και Φερσέφαττα και Φερρέφαττα, η, ΝΜΑ

μυθ. κόρη τού Διός και τής Δήμητρος, θεά τού Κάτω Κόσμου, βλαστητική θεότητα.

[ΕΤΥΜΟΛ. Άγνωστης ετυμολ. Το ανθρωπωνύμιο παρουσιάζει τη μορφή συνθέτου με πολλές μορφικές ποικιλίες, από τις οποίες είναι δύσκολο να εξακριβωθεί ποια είναι η αρχική. Αν υποτεθεί ότι αρχική μορφή τού α' συνθετικού είναι η Φερσε-, τότε ο τ. Περσε- έχει προέλθει με ανομοίωση τών δασέων (Φερσεφόνη > Περσεφόνη), οι τ. Πήρε- και Φερρε- με φωνητικές τροποποιήσεις που οφείλονται στο συμφωνικό σύμπλεγμα -ρσ-, ενώ ο τ. Πηρι- αναλογικά προς τα ανθρωπωνύμια σε Ἀρχι-, Κατ' άλλους, αρχική μορφή τού α' συνθετικού θεωρείται η Περσε-, ενώ η Φερσε- έχει προέλθει με τροπή τού ψιλού Π- σε δασύ Φ- αφομοιωτικά προς το -φ- που ακολουθεί. Ίδια σύγχυση επικρατεί και για το β' συνθετικό τής λ., όπου ο τ. -φᾰσσα / -φᾰττα θα προϋπέθετε τη συνεσταλμένη βαθμίδα τού -φόνη με επίθημα -t-yă (*-n-t-yә₂). H αναγωγή τού β' συνθετικού -φόνη στο προσηγορικό φόνος και στο ρ. θείνω «χτυπώ» φαίνεται μάλλον απίθανη, αφού κατά την παράδοση η Περσεφόνη δεν ήταν φόνισσα. Πιθανότερη φαίνεται η άποψη που ανάγει το α' συνθετικό σε αμάρτυρο ουδ. *φέρος (< φέρω) και το β' συνθετικό στη ρίζα *gh^wen- «αφθονία, πλούτος» (πρβλ. ευθενώ), οπότε το όνομα Περσεφόνη δήλωνε τη θεά που προσφέρει αφθονία, πλούτο. Η τελευταία μάλιστα άποψη συμφωνεί με τις παραδόσεις που αναφέρονται στην Περσεφόνη και στη Δήμητρα. Πιθανότερη ωστόσο όλων τών προηγουμένων είναι η άποψη ότι πρόκειται για δάνεια λ. από το προελληνικό γλωσσικό υπόστρωμα].